Υδροκέφαλος είναι η περίσσεια εγκεφαλονωτιαίου υγρού στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Εγκεφαλονωτιαίο υγρό (Ε.Ν.Υ.) είναι το υγρό το οποίο περιβάλει το κεντρικό νευρικό σύστημα και εμπεριέχεται από τις μήνιγγες του εγκεφάλου. Το Ε.Ν.Υ. επίσης κυκλοφορεί στο εσωτερικό του εγκεφάλου, σε κοιλότητές του, οι οποίες ονομάζονται κοιλίες. Οποιαδήποτε αύξηση της παραγωγής, μείωση της απορρόφησης ή παρεμπόδιση της κυκλοφορίας του προς τα σημεία απορρόφησης δημιουργεί υδροκέφαλο. Ο υδροκέφαλος διαχωρίζεται σε αποφρακτικό (όταν αποφράσσεται η κυκλοφορία του Ε.Ν.Υ.) και επικοινωνούντα (όταν υπερπαράγεται ή, συχνότερα, δυσαπορροφάται το Ε.Ν.Υ.). Τα συμπτώματά του είναι, στην περίπτωση του αποφρακτικού υδροκέφαλου, κεφαλαλγία, ναυτία και έμετος, διαταραχή της όρασης, υπνηλία, λήθαργος κ.α., με ταχεία επιδείνωση. Η πρόγνωση είναι πολύ κακή και απαιτείται άμεση χειρουργική θεραπεία. Ο επικοινωνούν υδροκέφαλος έχει συμπτώματα τα οποία είναι συνήθως βραδύτερα αναπτυσσόμενα και συμπεριλαμβάνουν, πέραν των ανωτέρω, διαταραχές της μνήμης, αστάθεια βάδισης και ακράτεια ούρων, ειδικά στην υποκατηγορία του υδροκεφάλου φυσιολογικής πίεσης. Η θεραπεία είναι και εδώ κατά κανόνα χειρουργική.

Διάγνωση

Απαραίτητες είναι:

Η λεπτομερής λήψη ιστορικού και η κλινική εξέταση,

Η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου με σκιαγραφικό ή (σε υπερεπείγουσες καταστάσεις) η αξονική τομογραφία εγκεφάλου (αναδεικνύουν τη διάταση του κοιλιακού συστήματος)

Όταν αυτό είναι χρονικά εφικτό, ο οφθαλμολογικός έλεγχος με βυθοσκόπηση (για διαπίστωση οιδήματος οπτικής θηλής) και μέτρηση της οπτικής οξύτητας και των οπτικών πεδίων.

Σε ορισμένες περιπτώσεις:

Η διαγνωστική παροχετευτική οσφυονωτιαία παρακέντηση με μέτρηση της πίεσης του Ε.Ν.Υ.

Αξονική τομογραφία ασθενούς με υδροκέφαλο  αριστερά, με διάταση του κοιλιακού συστήματος (κόκκινο περίγραμμα). Σύγκριση με φυσιολογικό κοιλιακό σύστημα δεξιά (πράσινο περίγραμμα).

Σύστημα κοιλιοπεριτοναϊκής παροχέτευσης με βαλβίδα. Κοιλιακός καθετήρας (εισέρχεται στο κοιλιακό σύστημα του εγκεφάλου) με πράσινο βέλος, ρεζερβουάρ Ε.Ν.Υ. με κυανό βέλος, βαλβίδα ρύθμισης της πίεσης με κίτρινο βέλος, περιτοναϊκός καθετήρας με κόκκινο βέλος.

Θεραπεία

Ο αποφρακτικός υδροκέφαλος απαιτεί άμεση θεραπεία, ή με εξωτερική παροχέτευση, ή δημιουργία παράκαμψης του Ε.Ν.Υ. ή ανάταξη της απόφραξης αν αυτό είναι δυνατό. Η εξωτερική παροχέτευση του Ε.Ν.Υ. τοποθετείται σε υπερεπείγουσες καταστάσεις και είναι προσωρινή. Γίνεται με την τοποθέτηση ενός λεπτού σωλήνα από σιλικόνη στο κοιλιακό σύστημα του εγκεφάλου με κρανιονάτρηση (διάνοιξη μικρής οπής στο κρανίο) και σκοπό έχει να μειώσει την ενδοκράνια πίεση παροχετεύοντας Ε.Ν.Υ. Η εξωτερική παροχέτευση μπορεί να τοποθετηθεί και στην οσφύη με απλή παρακέντηση μόνο εάν ο υδροκέφαλος είναι επικοινωνούντος τύπου. Η μόνιμη παράκαμψη της φυσιολογικής παροχέτευσης του Ε.Ν.Υ. πραγματοποιείται είτε με τοποθέτηση συστήματος κοιλιοπεριτοναϊκής παροχέτευσης με βαλβίδα (το οποίο μεταφέρει Ε.Ν.Υ. από το κοιλιακό σύστημα του εγκεφάλου στην περιτοναϊκή κοιλότητα), είτε με ενδοσκοπική τρίτη κοιλιοστομία εγκεφάλου (η οποία είναι η διάνοιξη μιας οπής στο κοιλιακό σύστημα του εγκεφάλου με σκοπό την τεχνητή παροχέτευση Ε.Ν.Υ. προς τις βασικές δεξαμενές του εγκεφάλου), είτε με σύστημα οσφυοπεριτοναϊκής παροχέτευσης Ε.Ν.Υ. (το οποίο μεταφέρει Ε.Ν.Υ. από τον οσφυϊκό μηνιγγικό σάκο στην περιτοναϊκή κοιλότητα). Η τελευταία μέθοδος είναι κατάλληλη μόνο για ασθενείς με υδροκέφαλο επικοινωνούντος τύπου. Στον αποφρακτικό υδροκέφαλο πρέπει πάντα να εξαιρείται, όταν είναι εφικτό, η αιτία της απόφραξης, και αυτό καθιστά την λύση των παρακάμψεων στην παροχέτευση του Ε.Ν.Υ. όχι απαραίτητη, δίνοντας οριστική λύση στο πρόβλημα. Δες και ενότητες: Τοποθέτηση Συστήματος Παροχέτευσης ΕΝΥ (Βαλβίδα Εγκεφάλου) και Ενδοσκοπική Τρίτη Κοιλιοστομία.